Prioritering i helsetenesta vart sett på den politiske dagsorden i Noreg allereide på 1980-talet av to offentlege utval leia av professor Inge Lønning. Dette arbeidet vert fylgt opp av Norheimutvalet (NOU 2014:12 – Åpent og rettferdig – prioriteringer i helsetjenesten) som leverte si innstilling sist haust. For eigen del gav leiarvervet i Nasjonalt råd for prioritering i helsetenesta, meg innsyn i kor viktig og kor vanskeleg det var å gjera og å få gjennomslag for tydelege prioriteringar. Det er enkelt å seia at noko skulle gjevast høg prioritet, men det viktige er kva som skal prioriterast ned. Samstundes; utan medvitne prioriteringar, veit me at det er visse grupper som kjem dårleg ut, typisk kronikargrupper og menneske med psykiske lidingar.

Knappare ressursar

Idar Magne Holme har tidligere vært statssektretær for KrF, og er nå administrerende direktør på Diakonhjemmet

Helse og omsorgsminister Bent Høie kom i sin årstale til ei samla norsk helseteneste, med kraftige signal om restrukturering innan spesialisthelse-tenesta. Me veit og at omstillinga til eit postpetroleums samfunn kjem raskare enn me har sett føre oss. Dette inneber at me må førebu oss på eit samfunn der dei økonomiske ressursane er meir avgrensa, og der me må ta kraftige omstillingar. Det betyr ein meir rasjonell og effektiv ressursbruk, det betyr å endra strukturar – og det betyr tydeleg og medviten prioritering av avgrensa ressursar. Dette gjeld alle politikkområde, men det er ikkje minst aktuelt innan ein vekstsektor som helse og omsorg. I dette perspektivet stiller regjeringas nye helseprosjekt, fritt behandlingsval, seg i eit spesielt lys. Auka brukarmedverknad er viktig, men eg stiller meg spørjande til om fritt behandlingsval vil fremja dette. Dersom det får nokon effekt, er er eg redd for at det blir auka byråkratisering, oppblomstring av kommersielle tilbydarar, overbehandling og auka helsekostnader. Det er ikkje ynskjeleg når måleter effektiv ressursbruk og medvitne prioriteringar.

Projiserer ein dagens utvikling innan helse og omsorg fram mot 2050, vil arbeidskraftsbehovet langt overskrida samfunnets berekraft. Mange oppgåver skal løysast. For livskvalitet for oss og våre etterkomarar er det mange andre oppgåver enn eit reparasjonsorientert helsevesen som er viktig. Helseminister Dagfinn Høybråten talte ofte om den store helsepolitikken, d.v.s. alle dei forhold i samfunnet som var viktige for livskvalitet og god helse, men som vart ivaretatt av heilt andre enn helseministeren. Det er difor ikkje berre viktig korleis ein prioriterer ressursbruken innanfor helsevesenet, men også kor stor del av dei totale tilgjengelege ressursane i samfunnet som skal setjast inn i helsetenesta.

Kriterium for prioritering

Norheims-utvalets legg tre kriterium til grunn for prioriteringane i helsetenesta,

• Helsegevinstkriteriet fokuserer verknadene av eit helsetiltak eller dei velferdsverknadene tiltaket har. Eit typisk uttrykk for helsgevinst vil vera fleire forventa leveår med god livskvalitet. Utvalet talar om forventning om gode leveår. Statistisk veit ein kva forventning ein kan ha, sjølv om ein ikkje har nokon garanti for at kvar behandling har det forventa resultatet.
• Ressurskriteriet tar omsyn til kor mykje ressursar som trengst for å gjennomføra ulike tiltak, men utvalet understrekar at dette må sjåast i forhold til dei to andre kriteria: «Det kan være riktig å prioritere et tiltak som krever mye mer ressurser enn et annet dersom det første tiltaket gir større helsegevinster eller retter seg mot individer med større helsetap». Ressurskriteriet er viktig også av di den medisinsk-teknologiske utviklinga i seg sjølv er ein kostnadsdrivar. Sidan knappe ressusrsar alternativt kan brukast på andre helseformål er det og viktig å ha ein så effektiv ressursbruk som mogeleg.
• Helsetapskriteriet fokuserer kva forventa helsetap i form tap av gode leveår, livskvalitet og velvere vil vera dersom ein ikkje vert gitt tilbod om helsehjelp. Ein kan sjølvsagt ikkje vera presis på kva bortfall av helsetilbod vil bety, men ein kan tala om eit forventa helsetap over livslaupet.

Forventa gode leveår og forventa helsetap over livslaupet framstår som dei viktigaste kriteria for prioritering. Så kjem tilgjengelege ressursar til helseformål som ei ramme ein må avvega helsetap og helsegevinst innanfor. Med desse kriteria, vert alder fort eit støttekriterium. Relevansen alder har, er lett å forstå når ein stiller opp ein 20-åring og ein 90-åring og vurdererer deira helsegevinst og helsetap med grunnlag i forventa gode leveår. Sjølv om alder ikkje er eit sjølvstendig kriterium, vil alder som støttekriterium ha konsekvensar for korleis ein vurderer helsetilbodet ein gjev – og det vil i siste instans også ha konsekvensar for korleis ein ser formålet med helsetilbodet. Er tilbodet kurasjon eller er siktemålet palliasjon for ein verdig siste fase av livet. Denne vurderinga vil ein også i enkelttilfelle måtte gjera uavhengig av alder.

Prioritering i kristendemokratisk perspektiv

Optimismen rår innan medisinsk og farmasøytisk forsking og industri. Mange av dei beste hjernane i verda arbeider i dag innan det «medisinskteknologiske komplekset» og er ein viktig global aktør og maktfaktor. Store ressursar er sett inn på å ta nye steg i utviklinga. Stundom får ein inntrykk av at det ultimate målet er å løysa dødsgåta. Sjølv om me helser velkomen medisinske nyvinningar, vert dette utgangspunktet frå kristendemokratisk ståstad, grunnleggjande feil. Døden er ein del av det å leva og det å vera menneske. Det betyr at respekt for liv også betyr respekt for ein naturleg død. Helsvesenets oppgåve er tosidig – å redda liv og å heila, men og å gje lindring og slik gje best mogeleg livskvalitet både når kurasjon ikkje er mogeleg og i livets siste fase.

I eit kristendemokratisk perspektiv tykkjer eg ordet heiling, det å gjera heil, gjev oss ei avgjerande viktig tilnærming til helse og omsorg. Utfrå eit kristent menneskesyn er nettopp oppdraget for helse og omsorgstenestene å gjera heil, utfrå den situasjonen den einskilde pasienten er. Det gjeld også når livskreftene ebbar ut. Dette handlar om å ha eit heilskapleg menneskesyn i fokus både for helse og omsorgstenesta, for ein ansvarleg og effektiv ressursbruk – og for dei prioriteringane ein uansett må gjera.

Bilde er hentet fra wikimedia.org